همایش سیاستگذاری اجتماعی در ایران و نقش آن در گفتمان سیاستگذاری اجتماعی
مصاحبه با دکتر علی‌اصغر سعیدی؛ مدیر گروه برنامه‌ریزی اجتماعی دانشگاه تهران
پُرسش: اهمیت جایگاه سیاستگذاری اجتماعی در ایران را چگونه ارزیابی و تحلیل می‌کنید؟
پاسخ: ما درکشوری هستیم که در حقیقت سیاست اجتماعی در گفتمان رسمی بسیار جا افتاده‌تر از گفتمان روشنفکری آن است. یعنی عمل از نظر پیشی گرفته، ولی طرح مباحث و موضوعات سیاست اجتماعی در دانشگاه می‌تواند خلاء موجود را پُر کند. اگر این خلاء باقی بماند، وضعیت آینده بحرانی خواهد بود. چرا که با دقت به بحث‌های جاری در گفتمان رسمی می‌بینید برخی افراد دست‌اندرکار سازمان‌های رفاهی به‌رغم سابقه تحصیلات دانشگاهی، در ساحت بروکراسی و به‌ویژه با پیوندهای تکنوکراتیک آن در بخش‌های رفاهی نمی‌توانند هم نظریه‌پرداز و هم مجری آن نظریه‌ها باشند. سازمان‌های رفاهی، از جمله وزارت رفاه و سازمان‌های تابعه آن و حتی وزارت بهداشت و سایر این دست سازمان‌ها، نیازمند هر دو وجوه حرفه‌ای و تکنوکراتیک هستند، اما امکان نظریه‌پردازی در آنها وجود ندارد.
پرسش: در این بستر همایش سیاستگذاری اجتماعی در ایران چه جایگاهی را داراست؟
پاسخ: یکی از آسیب‌های گریبان‌گیر سازمان‌های رفاهی، ضعف در حوزه نظری سیاست اجتماعی است. در این همایش حداقل دو امکان و نتیجه فراهم می‌شود. اول اینکه شکاف بین نظر و عمل را پُر می‌کنند. البته در همایش‌های اول این به آسانی امکان‌پذیر نیست، به این دلیل که هنوز ابتدای راه است و ممکن است جتی دیدگاه‌های اساتید دانشگاهی هم به هم نزدیک نباشد، اما دست‌کم آن شکاف نسبت به قبل کاهش پیدا می‌کند و حوزه آکادمیک به‌تدریج متوجه وجود این شکاف خواهد شد. البته خوشبختانه تا همین‌جا هم برخی افراد متوجه این شکاف شده و همایش سیاستگذاری اجتماعی در ایران را راه‌اندازی کرده‌اند. در سوی دیگر و در گفتمان رسمی هم برخی از دست‌اندرکاران و سازمان‌های متولی متوجه این شکاف شده و این همایش را حمایت کرده‌اند. دوم اینکه این نوع همایش پراکندگی نظریات در مورد سیاست اجتماعی را کمتر می‌کند. این روزها در ایران حتی درون گروه‌های آکادمیک درباره سیاست اجتماعی وفاق وجود ندارد. در این همایش همگرایی و وفاق بین نظریات سیاست اجتماعی ممکن می‌شود.
پرسش: گفتمان سیاست اجتماعی محور صحبت‌های شما است. شکاف نظر و عمل در این حوزه را اساسی دانستید و معتقدید همایش سیاستگذاری اجتماعی در ایران توانایی ایجاد همگرایی حداقل میان دانشگاهیان را دارد. در این بین بال‌های پژوهشی سازمان‌های رفاهی هم ایده‌هایی درباره سیاستگذاری دارند، به نظر شما با این وجود، همگرایی و پیوند بین نظر و عمل ممکن می‌شود؟ یعنی سازمان‌های مجری برنامه‌های رفاهی انعطاف لازم و پاسخ متناسب به نظریات دانشگاهیان مطروحه در همایش سیاستگذاری اجتماعی خواهند داد؟
پاسخ: منظور از نظر در اینجا، طرح آن دست از نظریاتی است که معطوف به حل مشکلات و بهبود برنامه‌های این سازمان‌ها است. باید مقالات و مطالعات به مشکلات موجود در عرصه سیاستگذاری معطوف باشد؛ به طور مثال پرسش از عدم کارایی سازمان‌های وزارت رفاه، یا مسئله تجمیع بیمه‌ها، بحران بازنشستگی در کشور و این دست مسائل موجود. در مورد بازنشستگی می‌توان پرسید آیا ما شاهد انقطاع نسلی هستیم یا خیر؟ به صندوق نگاه اقتصادی داریم یا چه؟ و اینکه آیا بحران صندوق‌ها، مالی است یا بحران مدیریت ریسک؟ مسائل بسیاری وجود دارد که در پاسخ آن باید نظریه پرداخت. مسائل دیگری مثل ناتوانی همکاری سازمان‌های رسمی دولت، با سازمان‌های مردم‌نهاد باید پاسخ داده شود. شاید بخشی از این مسائل را مطالعات سفارشی پاسخ دهد، البته که من امیدوار نیستم. اما بیشتر با نظریه‌پردازی در دانشگاه باید مسائل حل شود.
اخیراً وزارت رفاه ادعا کرده که حوزه رفاه را نظریه‌پردازی کرده است! این خطرناک است. این نظریه باید از دانشگاه در بیاید، در غیر اینصورت موفق نخواهند بود. ببینید؛ با ترجمه نظریه آنتونی گیدنز ادعا کرده‌اند رفاه از کار می‌گذرد. این نظریه متعلق به جامعه بریتانیا در زمان وجود نظام همه‌جانبه رفاهی بود که به‌رغم وجود فرصت‌های شغلی، انگیزه برای کار پایین بوده است. تشویق به کار و کاهش مزایا در این نظریه از چنین بستر و شرایطی برآمده است. با طرح آن نظریه عمل پیش رفت، مراکز کاریابی و سیاست‌های اشتغال تغییر کرد و بخشی از مشکلات حل شد. اما سازمان‌های رفاهی در ایران، مثل وزارت رفاه بهتر است مشکلات کشور را حل کنند، و بدانند که با ترجمه، نظریه مقدور نمی‌شود. درباره این فکر کنید که ساختار دوگانه قدرت در عرصه رفاهی در ایران به چه شکل است؛ سازمان‌دهی‌های دوگانه و موازی‌کاری و ... باعث ایجاد مشکل شده است. درباره بیمه سلامت باید فکری کنید که الحاق آن با تصویب در مجلس تقریباً قطعی شد. در نبود نظریه‌های مناسب سیاست اجتماعی شما نمی‌توانید از این برنامه‌ها دفاع کنید.
گفتمان باید نشان دهد این مسائل رفاهی بسیار مهم است. با تثبیت مسئله‌ای مانند مسئله بهداشت به‌عنوان امری اجتماعی و کالایی عمومی، وزارت بهداشت نباید به فکر حل‌کردن مشکلات مالی خود از طریق تملک سازمان بیمه‌ای باشد، بلکه باید پاسخ دهد که چطور بخش عمدۀ تعهدات بیمه‌های تکمیلی در بیمارستان‌های خصوصی مصرف می‌شود. مگر این کالای عمومی نیست؟! چرا باید اینطور در بخش خصوصی مصرف شود؟
با پرداختن به گفتمان سیاست اجتماعی، سیاست اجتماعی در دستور کار دست‌اندرکاران قرار می‌گیرد. با اولویت‌یابی شهروندی اجتماعی در گفتمان غالب، زمینه‌های نظریه‌پردازی بهبود می‌یابد.
باید گفت؛ همایش پایه گفتمان‌سازی است. بستری برای بحث‌کردن، و زمینه‌ای برای پرداختن گروه‌های دانشگاهی به مباحث سیاست اجتماعی از ابعاد مختلف، انگیزۀ دانشجویان و علاقه آنها به این موضوعات و اینکه اساتید بیشتر به تفکر در این زمینه مشتاق شوند. البته باید در اولین همایش زیاد اسرار بر این کارکردها نداشت. این اولین همایش سیاستگذاری اجتماعی تا کنون است. اولین همایش سیاستگذاری اجتماعی در ایران، نباید انتظار گزافی داشت. اما امیدواریم، و این همایش نتایج مثبتی خواهد داشت.
تنظیم: پیمان زینتی